Vlada Republike Srbije je 23. novembra 2018. godine usvojila Uredbu o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene sliva akumulacije „Vrutci“. Ovim Prostornim planom se utvrđuje planski osnov za zaštitu, uređenje i održivo korišćenje sliva akumulacije „Vrutci”.
Pitanje je vremena kada će se započeti sa strogom primenom ograničenja u korišćenju poljoprivrednog zemljišta i objekata za stanovnike u zaštićenom području. Ta ograničenja ne moraju nužno da imaju negativni uticaj na lokalno stanovništvo, koje može da iskoristi ovu situaciju kako bi se razvijalo u ekološki održivom pravcu. Stanovnici koji žive i rade zonama sanitarne zaštite imaju pravo da zahtevaju razna obeštećenja koja bi išla u pravcu razvoja sanitarnog uređenja naselja, podsticaja za organsku poljoprivredu i ekološki održivi turizam, što bi moglo da obezbedi novi zamah u razvoju lokalnih zajednica u zaštićenom područiju.
Prostorni plan predstavlja osnov za zaštitu sliva akumulacije „Vrutci” i okviru sliva utvđuje sledeće zone sanitarne zaštite:
Zona I
Zona neposredne sanitarne zaštite (zona I akumulacije) utvrđuje se u odnosu na kotu maksimalnog uspona (u daljem tekstu: KMU) akumulacije od 629 mnv i obuhvata jezero iz koga se zahvata voda za vodosnabdevanje, uključujući vrh brane, zatim priobalno područje akumulacije čija širina iznosi 10 m u horizontalnoj projekciji od nivoa vode pri KMU vode u jezeru (ukupne površine od oko 271,54 ha), kao i pritoke akumulacije sa pojasom širine po 10 m od vodotoka pri nivoima vode koji odgovaraju njihovim desetogodišnjim visokim vodama.
U zoni I akumulacije „Vrutci”, uspostavlja se režim strogog sanitarnog nadzora sa zabranom izgradnje objekata i postrojenja koji nisu u funkciji vodoprivrede, čuvanja i održavanja objekata brane i akumulacije. Zabranjuje se odlaganje svih vrsta otpada u ovoj zoni sanitarne zaštite akumulacije, kavezni uzgoj ribe, prilaz motornim vozilima, napajanje stoke i korišćenje stajskih i mineralnih đubriva i hemijskih sredstava za zaštitu bilja.
U zoni I oko akumulacije zemljište se ne sme koristiti za poljoprivredu.
Zona II
Uža zona sanitarne zaštite (zona II akumulacije) utvrđuje se uzvodno od profila brane u pojasu širine 500 m oko akumulacije mereno u horizontalnoj projekciji od spoljne granice zone I, na području sliva akumulacije, ukupne površine oko 848,46 ha. Zona II akumulacije se prostire na teritoriji KO Vrutci i KO Bioska (grad Užice) i KO Šljivovica (opština Čajetina).
Na prostoru zone II akumulacije „Vrutci” uspostavlja se režim kontrolisanog korišćenja prostora i stalnog sanitarnog nadzora sa zabranom izgradnje objekata koji ugrožavaju zdravstvenu ispravnost vode na izvorištu.
Zadržavaju se postojeći stambeni, ekonomski i pomoćni objekti domaćinstava, kao i kuće za odmor, ugostiteljski i drugi objekti, uz obavezu upravljača vodovodnog sistema (JVP Srbijavode) da u saradnji sa javnim komunalnim preduzećem (JKP Vodovod), u roku od 12 meseci od donošenja Prostornog plana obezbedi sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje svih otpadnih voda do nivoa za nesmetano ispuštanje u najbližu jarugu, potok ili podzemnu sredinu.
Obavezna je izgradnja propisnih, sanitarno bezbednih objekata za sakupljanje i skladištenje čvrstog i tečnog stajnjaka u roku od najkasnije dve godine od donošenja Prostornog plana.
U zoni II oko akumulacije poljoprivredno zemljište može se koristiti uz ograničenja: zabranjuje se upotreba pesticida, herbicida i insekticida, upotreba hemijskog đubriva, kao i tečnog i čvrstog stajnjaka. Upotreba sredstava za zaštitu bilja i mineralnih đubriva mora biti usaglašena sa uslovima i mogućnostima zaštite voda.
Zona III
Šira zona sanitarne zaštite (u daljem tekstu: zona III akumulacije) utvrđuje se na području površinskog dela sliva, vododelnicom, uzvodno od brane „Vrutci”, u delu koji nije obuhvaćen zonama I i II akumulacije, ukupne površine od oko 11782,45 ha
U zoni III akumulacije „Vrutci” uspostavlja se režim kontrolisane izgradnje i korišćenja prostora, koji obezbeđuje zaštitu kvaliteta voda i zdravstvenu ispravnost vodoizvorišta. U ovoj zoni se primenjuju pojačane mere sanitacije, ali ne i restrikcija koja bi ugrožavala razvoj naselja. Dozvoljena je izgradnja stambenih, ekonomskih, ugostiteljskih, komercijalnih i turističkih objekata.
U ovoj zoni nije dozvoljeno nekontrolisano deponovanje komunalnog i drugog otpada, uspostavljanje transfer stanica i privremenih deponija čvrstog otpada, komercijalno skladištenje nafte i naftnih derivata, skladištenje opasnih materija i materija koje se ne smeju direktno ili indirektno unositi u vode. Nije dozvoljena izgradnja i rad industrijskih, rudarsko-metalurških i drugih objekata. Dozvoljeno je graditi male zanatsko-industrijske pogone (objekti za preradu poljoprivrednih proizvoda, mini-hladnjače, sušare, mlinove i dr.), uz obavezu da se otpadne vode prečiste do propisane klase kvaliteta pre ispuštanja u recipijent.
U naseljima i zonama sa stambenim, turističkim, ugostiteljskim i ekonomskim objektima, kod kojih se na bilo koji način mogu ugroziti izdanske, površinske vode i akumulacija, obezbediće se sanitarno bezbedno prikupljanje i prečišćavanje, što uslovljava realizaciju kanalizacionih sistema i odgovarajućih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. Za naselja, u kojima zbog konfiguracije terena i razuđenosti, realizacija kanalizacionog sistema nije realna – primenjuje se sanitacija na nivou domaćinstava ili grupe kuća, putem propisnih sengrupa i rezervoara/taložnica za sakupljanje otpadnih voda.
„Projekat “Aktivno učešće građana Užica u zaštiti, uređenju i održivom korišćenju sliva akumulacije “Vrutci” i klisure reke Đetinje” se sprovodi u okviru projekta Beogradske otvorene škole „Zeleni inkubator“, uz finansijsku podršku Evropske unije, Fondacije Fridrih Ebert i Ministarstva za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog. Sadržaj ove stranice nužno ne odražava stavove donatora ni Beogradske otvorene škole, i za njega je isključivo odgovorna Građanaska čitaonica “Libergraf“”